Alergia pokarmowa u dziecka: jakie są objawy i jak leczyć?

Alergia pokarmowa u dzieci i objawy skórne jej towarzyszące to jeden z najczęstszych sygnałów nadwrażliwości organizmu na określone składniki żywnościowe. Problem ten dotyka coraz większej liczby dzieci, a jego prawidłowe rozpoznanie stanowi wyzwanie zarówno dla rodziców, jak i lekarzy. Reakcje alergiczne są wynikiem nieprawidłowej odpowiedzi układu immunologicznego na substancje, które dla większości osób są całkowicie bezpieczne. Organizm dziecka błędnie identyfikuje niektóre białka zawarte w pokarmach jako potencjalnie szkodliwe i uruchamia mechanizmy obronne, prowadzące do wystąpienia objawów chorobowych. W przeciwieństwie do nietolerancji pokarmowej, alergia ma podłoże immunologiczne, co oznacza bezpośrednie zaangażowanie układu odpornościowego. Wczesne rozpoznanie i właściwe postępowanie terapeutyczne mają kluczowe znaczenie dla komfortu życia małego pacjenta oraz zapobiegania potencjalnie niebezpiecznym reakcjom.

W artykule:

Alergia pokarmowa u dzieci – najczęstsze alergeny
Alergia pokarmowa u niemowląt – objawy skórne
Jak wygląda uczulenie u dziecka?
Reakcja anafilaktyczna – niebezpieczna postać alergii pokarmowej
Jak rozpoznać alergię u dziecka?
Leczenie alergii pokarmowej u dzieci
Profilaktyka alergii pokarmowej u dzieci
Alergia pokarmowa u dzieci i objawy skórne – rokowanie

Alergia pokarmowa u dzieci – najczęstsze alergeny

Niektóre produkty spożywcze wywołują reakcje alergiczne częściej niż inne. Wśród najczęstszych alergenów pokarmowych u dzieci znajdują się:

białka mleka krowiego – odpowiadają za około 2,5% alergii pokarmowych u niemowląt;
jaja kurze – szczególnie białko jaja;
orzeszki ziemne i orzechy drzewne;
ryby i owoce morza;
pszenica i inne zboża zawierające gluten;
soja;
niektóre owoce, zwłaszcza cytrusy.

Uczulenie na cytrusy u dzieci i towarzysząca temu wysypka to częsty problem, który objawia się zazwyczaj charakterystycznymi zmianami skórnymi wokół ust, a niekiedy także na innych częściach ciała. Reakcja ta jest szczególnie widoczna po spożyciu pomarańczy, grejpfrutów czy mandarynek.

Alergia pokarmowa u niemowląt – objawy skórne

Objawy skórne w przypadku alergii pokarmowej u niemowląt przybierają często charakterystyczną formę. Skóra jako największy organ ciała człowieka często jako pierwsza reaguje na alergeny. Zmiany skórne mogą pojawić się natychmiast po kontakcie z alergenem lub rozwijać się stopniowo w ciągu kilku godzin. Do najczęstszych objawów skórnych alergii pokarmowej u niemowląt należą:

atopowe zapalenie skóry (AZS) – przewlekła, nawrotowa choroba zapalna skóry, charakteryzująca się świądem i suchością;
pokrzywka – uniesione, czerwone, swędzące bąble na skórze;
obrzęk naczynioruchowy – obrzęk tkanek podskórnych, szczególnie widoczny na twarzy, wargach i powiekach;
rumień – zaczerwienienie skóry;
wyprysk kontaktowy – zwłaszcza wokół ust po kontakcie z alergenem.

Objawy skórne mogą być pierwszym sygnałem, że organizm dziecka nieprawidłowo reaguje na określone pokarmy. Szczególnie istotne jest zatem obserwowanie reakcji skórnych po wprowadzaniu nowych produktów do diety niemowlęcia.

Jak wygląda uczulenie u dziecka?

Jak wygląda uczulenie u dziecka? Objawy alergii pokarmowej nie ograniczają się wyłącznie do zmian skórnych. Reakcje alergiczne mogą dotyczyć różnych układów organizmu i przybierać różnorodne formy. Oprócz wspomnianych wcześniej objawów skórnych, u dzieci z alergią pokarmową można zaobserwować:

Objawy ze strony układu pokarmowego:

nudności i wymioty
bóle brzucha
biegunka lub zaparcia
refluks żołądkowo-przełykowy
kolka niemowlęca
krew w stolcu

Objawy ze strony układu oddechowego:

nieżyt nosa
kichanie
kaszel
świszczący oddech
trudności w oddychaniu

Objawy ogólne:

niepokój, rozdrażnienie
zaburzenia snu
słaby przyrost masy ciała
przewlekłe zmęczenie

Jak wygląda alergia pokarmowa u niemowląt? U najmłodszych dzieci reakcje alergiczne mogą być szczególnie trudne do rozpoznania, gdyż niemowlęta nie potrafią werbalnie komunikować swoich dolegliwości. Rodzice powinni zwracać uwagę na takie sygnały jak: niepokój po karmieniu, nadmierne ulewanie, zaburzenia snu, płacz i podkurczanie nóżek sugerujące ból brzucha. Alergia pokarmowa u niemowląt przybiera najczęściej objawy skórne w postaci zmian wypryskowych, często mylonych z innymi dermatozami wieku dziecięcego.

Reakcja anafilaktyczna – niebezpieczna postać alergii pokarmowej

Najpoważniejszą manifestacją alergii pokarmowej jest reakcja anafilaktyczna. To potencjalnie zagrażający życiu stan, który wymaga natychmiastowej interwencji medycznej. Objawy anafilaksji obejmują:

nagły spadek ciśnienia tętniczego,
przyspieszone tętno,
zawroty głowy, omdlenie,
znaczne trudności w oddychaniu,
obrzęk krtani i języka,
rozległa pokrzywka i świąd,
w skrajnych przypadkach – zatrzymanie krążenia.

W przypadku podejrzenia reakcji anafilaktycznej należy natychmiast wezwać pogotowie ratunkowe. U dzieci ze stwierdzoną ciężką alergią, które są narażone na ryzyko anafilaksji, lekarz może przepisać adrenalinę w autostrzykawce, którą opiekunowie powinni mieć zawsze przy sobie.

Jak rozpoznać alergię u dziecka?

Jak rozpoznać alergię u dziecka? Proces diagnostyczny alergii pokarmowej powinien być zawsze prowadzony przez specjalistę – pediatrę lub alergologa. Obejmuje on kilka etapów.

Wywiad medyczny – szczegółowy wywiad z rodzicami dotyczący obserwowanych objawów, ich związku z przyjmowaniem określonych pokarmów, historii chorób alergicznych w rodzinie oraz dotychczasowego rozwoju dziecka.
Badania diagnostyczne – wśród nich:

testy skórne punktowe (prick tests) – polegają na naniesieniu na skórę ekstraktów alergenów i ocenie reakcji miejscowej;
oznaczenie swoistych przeciwciał IgE we krwi – badanie laboratoryjne wskazujące na podwyższony poziom przeciwciał przeciwko konkretnym alergenom;
testy płatkowe – pomocne w diagnostyce alergii kontaktowej
diety eliminacyjne i prowokacje pokarmowe – uważane za złoty standard w diagnostyce alergii pokarmowej.

Warto zaznaczyć, że samo wykonanie testów alergicznych bez korelacji z objawami klinicznymi ma ograniczoną wartość diagnostyczną. Dla uzyskania recepty online na leki antyhistaminowe lub inne preparaty stosowane w leczeniu objawowym alergii, konieczna jest konsultacja z lekarzem, który po ocenie stanu dziecka podejmie decyzję o właściwej terapii.

Leczenie alergii pokarmowej u dzieci

Podstawową metodą postępowania w alergii pokarmowej jest eliminacja alergenu z diety dziecka. Proces ten powinien przebiegać pod nadzorem lekarza, a często także dietetyka, aby zapewnić zbilansowane odżywianie mimo ograniczeń dietetycznych. Leki stosowane w alergii pokarmowej mają głównie charakter objawowy:

leki przeciwhistaminowe – zmniejszają nasilenie reakcji alergicznych, szczególnie skuteczne w przypadku objawów skórnych i ze strony górnych dróg oddechowych;
kortykosteroidy miejscowe – w postaci maści i kremów łagodzą zmiany skórne;
leki łagodzące objawy ze strony przewodu pokarmowego – w zależności od charakteru dolegliwości.

W przypadku nasilonych objawów alergii, które znacząco wpływają na jakość życia dziecka, wskazana jest konsultacja z lekarzem (dostępna również jako teleporada lekarska). Lekarz ocenia stan pacjenta, udziela zaleceń terapeutycznych i w razie potrzeby wystawia elektroniczną receptę.

W niektórych przypadkach alergii pokarmowej, szczególnie na orzeszki ziemne, mleko i jaja, możliwe jest zastosowanie immunoterapii alergenowej (odczulania). Terapia ta polega na podawaniu dziecku stopniowo zwiększanych dawek alergenu w kontrolowanych warunkach medycznych. Celem jest wytworzenie tolerancji organizmu na dany alergen. Należy podkreślić, że immunoterapia powinna być prowadzona wyłącznie przez doświadczonego alergologa, w warunkach umożliwiających natychmiastową reakcję w przypadku wystąpienia objawów niepożądanych.

Profilaktyka alergii pokarmowej u dzieci

Najnowsze badania naukowe zmieniły podejście do profilaktyki alergii pokarmowej. Obecne zalecenia obejmują:

karmienie piersią jako optymalny sposób żywienia niemowląt przez pierwszych 6 miesięcy życia;
wprowadzanie pokarmów uzupełniających, w tym potencjalnie alergizujących, od 4-6 miesiąca życia (nie później niż do 12 miesiąca);
unikanie opóźniania wprowadzania potencjalnych alergenów do diety dziecka, co paradoksalnie może zwiększyć ryzyko rozwoju alergii;
unikanie narażenia na dym tytoniowy, który zwiększa ryzyko rozwoju chorób alergicznych.

W przypadku dzieci z grupy wysokiego ryzyka alergii (np. z obciążonym wywiadem rodzinnym) zalecenia mogą być zindywidualizowane (konsultacji może udzielić lekarz online, który uwzględni specyficzną sytuację pacjenta). W przypadku zaostrzenia objawów alergii i konieczności pozostania dziecka w domu, rodzic może skorzystać z możliwości, jaką daje e-zwolnienie lekarskie. Dzięki temu nie musi osobiście udawać się do przychodni, a dokumentację medyczną otrzymuje drogą elektroniczną.

Alergia pokarmowa u dzieci i objawy skórne – rokowanie

Alergia pokarmowa może wpływać nie tylko na zdrowie fizyczne, ale także na dobrostan psychiczny dziecka i całej rodziny. Stres związany z ciągłym monitorowaniem diety, wykluczeniem z niektórych aktywności społecznych czy lęk przed reakcją alergiczną mogą negatywnie oddziaływać na jakość życia. Ważne jest, aby:

zapewnić dziecku poczucie bezpieczeństwa i kontroli nad swoją chorobą;
edukować najbliższe otoczenie na temat alergii;
koncentrować się na tym, co dziecko może jeść, a nie tylko na zakazach;
w razie potrzeby skorzystać ze wsparcia psychologicznego.

Wiele alergii pokarmowych u dzieci ustępuje samoistnie wraz z wiekiem. Szanse na wyrastanie z alergii zależą od rodzaju alergenu:

alergia na mleko krowie – około 80% dzieci wyrasta z niej do 5 roku życia;
alergia na jaja – około 70% wyrasta do wieku szkolnego;
alergia na pszenicę i soję – ustępuje u większości dzieci przed okresem dojrzewania;
alergia na orzeszki ziemne, orzechy drzewne, ryby i owoce morza – ma tendencję do utrzymywania się przez całe życie.

Alergia pokarmowa u dzieci i objawy skórne oraz inne manifestacje kliniczne stanowią istotny problem zdrowotny, który wymaga kompleksowego podejścia diagnostycznego i terapeutycznego. Istotne jest wczesne rozpoznanie objawów i konsultacja ze specjalistą, który zaplanuje odpowiednie postępowanie. Eliminacja alergenów z diety dziecka pozostaje podstawową metodą leczenia, jednak należy pamiętać o zapewnieniu zbilansowanego odżywiania mimo wprowadzonych ograniczeń. Rodzice dzieci z alergią pokarmową nie powinni podejmować decyzji o samodzielnym leczeniu czy modyfikacji diety bez konsultacji medycznej. Współczesna medycyna oferuje różnorodne możliwości diagnostyki i terapii, które powinny być dobierane indywidualnie do potrzeb każdego pacjenta.

Materiały:

Alergia pokarmowa – przyczyny, objawy i leczenie alergii pokarmowych – https://gemini.pl/poradnik/artykul/alergia-pokarmowa-przyczyny-objawy-i-leczenie-alergii-pokarmowych/
Alergia pokarmowa u dzieci – https://ncez.pzh.gov.pl/dzieci-i-mlodziez/alergia-pokarmowa-u-dzieci/
Alergia pokarmowa u dzieci – https://www.mp.pl/pacjent/pediatria/choroby/choroby-alergiczne/138480,alergia-pokarmowa-u-dzieci