4 lutego – Światowy Dzień Walki z Rakiem – co powinniśmy wiedzieć o badaniach profilaktycznych?
Światowy Dzień Walki z Rakiem został uchwalony w 2000 roku w Paryżu, a jego głównym celem jest zwiększanie świadomości w zakresie zapobiegania i leczenia chorób nowotworowych. Początek lutego jest idealną porą, aby przypomnieć o istnieniu specjalnych programów badań profilaktycznych. Na czym polegają badania przesiewowe w kierunku nowotworów? Kto może uczestniczyć w programach profilaktycznych? W poniższym tekście znajdziesz dokładne odpowiedzi na te pytania!
Nowotwory złośliwe – największe wyzwanie współczesnej medycyny
Nowotwory złośliwe są drugą najczęstszą przyczyną zgonów wśród Polaków, tuż po chorobach układu krążenia. Każdego roku blisko 150 tysięcy osób zapada na chorobę nowotworową, a u 100 tysięcy pacjentów jest ona przyczyną zgonu. Istotny jest także fakt, że liczba nowych zachorowań na nowotwory zwiększyła się ponad dwukrotnie w ciągu niespełna trzech dekad. Do najczęściej występujących chorób onkologicznych w Polsce należy:
u mężczyzn
- rak płuca;
- rak prostaty;
- rak jelita grubego;
- rak pęcherza moczowego;
u kobiet
- rak piersi;
- rak płuca;
- rak jelita grubego;
- rak trzonu macicy;
- rak jajnika;
- rak szyjki macicy.
Narodowa Strategia Onkologiczna a rozwój profilaktyki nowotworów
Narodowa Strategia Onkologiczna to program obowiązujący w latach 2020-2030, który wprowadza kompleksowe zmiany w dziedzinie onkologii. Jednym z najważniejszych celów tego programu jest zwiększenie wykrywalności nowotworów w ich wczesnych stadiach, co przekłada się na lepsze efekty terapii. Obecnie w ramach Narodowej Strategii Onkologicznej można skorzystać z darmowych badań profilaktycznych w kierunku kilku najczęściej występujących w populacji nowotworów.
Program profilaktyki raka piersi
Rak piersi jest jednym z największych zagrożeń – szacuje się, że choroba ta stanowi aż 23% wszystkich zachorowań na nowotwory i jest jedną z głównych przyczyn śmierci wśród pacjentek onkologicznych. Spowodowane jest to zbyt późnym wykryciem choroby, która przez długi czas nie daje objawów.
Głównym badaniem profilaktycznym w kierunku raka piersi jest mammografia. Jej zaletą jest możliwość wykrycia nawet niewielkich ognisk i zmian przednowotworowych. W ramach programu profilaktycznego, na darmowe badanie mammograficzne mogą zgłosić się:
- wszystkie kobiety w wieku 50-69 lat, które nie miały wykonywanej profilaktycznej mammografii w ostatnich 24. miesiącach;
- kobiety, które w ramach wcześniejszych badań otrzymały pisemne wskazanie do wykonania badania po 12. miesiącach.
Na bezpłatną mammografię można zgłosić się bez wcześniejszego skierowania do wyznaczonych poradni stacjonarnych lub mobilnych (mammobusów).
Program profilaktyki raka szyjki macicy
Profilaktyka raka szyjki macicy opiera się głównie na rozmazie cytologicznym – szybkim i bezbolesnym badaniu wykonywanym zazwyczaj podczas badania ginekologicznego. Na darmowe badanie cytologiczne mogą zgłosić się:
- wszystkie kobiety w wieku 25-59 lat, które nie miały wykonywanego przesiewowego badania cytologicznego w ciągu ostatnich 3 lat.
Bezpłatne badania cytologiczne wykonywane są bez wcześniejszego skierowania w każdej poradni położniczo-ginekologicznej, która ma podpisaną umowę z Narodowym Funduszem Zdrowia.
Program badań przesiewowych raka jelita grubego
Według ogólnych statystyk rak jelita grubego jest drugim najczęstszym nowotworem w Polsce. Zmiany nowotworowe rozwijają się ze zmian łagodnych, czyli polipów, a proces ten trwa kilkanaście lat. Badanie profilaktyczne w tym kierunku, czyli kolonoskopia, pozwala na wczesne wykrycie polipów i ich usunięcie, co zmniejsza ryzyko zachorowania na raka jelita grubego o 60-90%.
W programie profilaktycznym mogą wziąć udział:
- wszystkie osoby w wieku 50-65 lat bez objawów raka jelita grubego takich jak: krwawienia z przewodu pokarmowego czy przewlekłe biegunki lub zaparcia;
- osoby w wieku 40-49 lat, które miały w rodzinie co najmniej jednego krewnego pierwszego stopnia z rakiem jelita grubego;
- osoby w wieku 25-49 lat z rodziny z zespołem Lyncha;
- osoby w wieku 20-49 lat z rodziny z zespołem rodzinnej polipowatości gruczolakowatej (FAP).
Na przesiewową kolonoskopię można zgłosić się po otrzymaniu imiennego zaproszenia. W przypadku osób obciążonych zespołami genetycznymi konieczne jest potwierdzenie rozpoznania z Poradni Genetycznej.
Program profilaktyki raka płuc
Rak płuca zbiera wyjątkowo wielkie żniwo, zarówno wśród kobiet, jak i mężczyzn. Jedną z ważniejszych przyczyn tak wysokiej śmiertelności jest fakt, że rozwijające się zmiany nowotworowe przez długi czas nie dają żadnych objawów. Ogólnopolski Program Wczesnego Wykrywania Raka Płuca wykorzystuje badanie niskodawkowej tomografii komputerowej w celu postawienia diagnozy na wczesnym etapie rozwoju raka i szybkiego wdrożenia terapii. W programie mogą wziąć udział:
osoby w wieku 55-74 lat, które:
- palą nałogowo papierosy;
- nie rzuciły palenia na więcej niż 15 lat;
osoby w wieku 50-74 lat, które:
- palą nałogowo papierosy;
- nie rzuciły palenia na więcej niż 15 lat;
- były narażone w pracy na działanie: krzemionki, berylu, niklu, chromu, kadmu, azbestu, związków arsenu, spalin silników diesla, sadzy lub dymu ze spalania węgla kamiennego;
- były narażone na radon;
- chorowały na raka płuca, chłoniaka, raka głowy i szyi lub raki zależne od palenia tytoniu;
- miały członka rodziny pierwszego stopnia ze zdiagnozowanym rakiem płuca;
- chorują na przewlekłą obturacyjną chorobę płuc (POChP) lub włóknienie płuc.
Na badanie można zgłaszać się do wyznaczonego ośrodka realizującego program w obrębie danego województwa.
- Didkowska Joanna, Wojciechowska Urszula. Zachorowania i zgony na nowotwory złośliwe w Polsce. Krajowy Rejestr Nowotworów, Narodowy Instytut Onkologii im. Marii Skłodowskiej-Curie – Państwowy Instytut Badawczy.