Udar mózgu – czy potrafisz rozpoznać tę chorobę?

„Czas to mózg” – ten zwrot szczególnie szybko przyjął się w środowisku medycznym, ponieważ w przypadku niedotlenienia tkanki mózgowej liczy się każda minuta. Z tego też powodu warto umieć rozpoznać pierwsze symptomy udaru mózgu, który jest nagłym, zagrażającym zdrowiu i życiu chorego stanem. W poniższym artykule w przystępny sposób przybliżamy tematykę udarów mózgu oraz przedstawiamy algorytm postępowania w przypadku podejrzenia tego stanu.

Każdego roku udar mózgu dotyka blisko 80 tysięcy Polaków

Konsekwencje społeczne, ekonomiczne, a przede wszystkim zdrowotne udaru mózgu są ogromne. Chorzy po incydencie udarowym często nie są zdolni do samodzielnej egzystencji i wymagają długotrwałej opieki oraz rekonwalescencji. Sytuacji tej nie poprawia fakt, iż udary mózgu w ciągu każdego roku są powodem śmierci blisko 30 tys. Polaków – stanowią one trzecią z kolei najczęstszą przyczynę zgonów w naszym kraju, tuż po chorobach serca i nowotworach.

Czym jest udar mózgu?

Według definicji, udar mózgu to stan, w którym dochodzi do ogniskowych lub uogólnionych zaburzeń funkcjonowania mózgu, spowodowanych przyczynami naczyniowymi. W zależności od mechanizmu powstawania, wśród udarów mózgu wyróżnia się:

• udar niedokrwienny – powstaje na skutek zamknięcia światła tętnicy i niedokrwienia pewnej części mózgu;
• udar krwotoczny, nazywany potocznie wylewem – jego przyczyną jest krwotok wewnątrzczaszkowy z pękniętego naczynia krwionośnego bądź tętniaka;
• udar żylny – powstaje w konsekwencji zakrzepicy naczyń lub zatok żylnych opony twardej mózgu.

Niedokrwienie lub krwotok w obrębie tkanki mózgu powoduje zniszczenie komórek nerwowych. Jest to niezwykle groźny proces, ponieważ śmierć neuronów jest nieodwracalna, a połączenia nerwowe w danym obszarze mózgu już nigdy nie zostaną przywrócone.
Objawy udaru mózgu zależą przede wszystkim od lokalizacji uszkodzenia – najczęściej chory zmaga się ze znacznym niedowładem lub paraliżem określonej okolicy ciała. Do towarzyszących objawów można zaliczyć także zaburzenia mowy, czucia czy widzenia.

Kto jest narażony na udar mózgu?

Na udar mózgu szczególnie narażone są osoby starsze, choć zdarzają się od tego wyjątki. Specjaliści alarmują, że na udar zwykle pracujemy latami, a jego wystąpienie związane jest ze współistnieniem kilku czynników ryzyka. Są one odpowiedzialne za stopniowe pogarszanie się stanu naczyń krwionośnych, co prowadzi do rozmaitych zmian w ich budowie, zwłaszcza w małych i drobnych naczyniach mózgowych. Do najważniejszych, modyfikowalnych czynników ryzyka udarów mózgu zalicza się przede wszystkim:

• nadciśnienie tętnicze;
• zaburzenia lipidowe;
• cukrzyca;
• choroby serca takie jak migotanie przedsionków czy zaburzenia w obrębie zastawek;
• hiperhomocysteinemia;
• nadwaga i otyłość;
• palenie papierosów;
• nadużywanie alkoholu;
• brak wysiłku fizycznego.

Zwiastuny udaru – kiedy należy zareagować natychmiast?

Pierwsze objawy udaru mogą pojawić się w każdym momencie, choć przyjmuje się, że stan ten wyjątkowo często występuje w nocy bądź nad ranem. Szczególny niepokój powinny wzbudzić takie symptomy jak:

• opadanie kącika ust lub powieki;
• niedowład w obrębie twarzy lub kończyny;
• silny ból głowy z towarzyszącymi mdłościami i wymiotami;
• nagłe trudności z mową bądź rozumieniem mowy;
• podwójne widzenie;
• problemy z przełykaniem jedzenia i płynów;
• zaburzenia chodu bądź równowagi;
• zaburzenia przytomności.

Osoba z podejrzeniem udaru mózgu powinna być jak najszybciej przetransportowana do szpitala; najlepiej do placówki posiadającej oddział neurologiczny bądź udarowy. W nagłym przypadku nie należy tracić czasu na konsultację z lekarzem pierwszego kontaktu bądź samodzielny dojazd do Szpitalnego Oddziału Ratunkowego – najlepszym rozwiązaniem jest szybki kontakt z Pogotowiem Ratunkowym.

Postępowanie w przypadku chorego z udarem mózgu

Osoby po przebytym udarze mózgu niejednokrotnie odzyskują pełną sprawność; wymaga to jednak szybkiego wdrożenia odpowiedniego leczenia oraz współpracy interdyscyplinarnego zespołu, w skład którego wchodzi nie tylko neurolog, ale także neurologopeda, rehabilitant, psycholog, a w razie potrzeby – lekarze innych specjalizacji.

Leczenie udaru mózgu musi być prowadzone w warunkach szpitalnych

W przypadku osób z udarem mózgu, w pierwszej kolejności wykonuje się badania obrazowe, które pomagają ustalić, czy udar jest niedokrwienny, czy krwotoczny. Jest to niezwykle ważne, ponieważ leczenie obu tych stanów drastycznie się od siebie różni. Udar krwotoczny wymaga zaopatrzenia uszkodzonego naczynia za pomocą metod wewnątrznaczyniowych, z kolei w przypadku udaru niedokrwiennego należy udrożnić niedrożne naczynie. Wykonuje się to najczęściej za pomocą:

• leczenia trombolitycznego, które można zastosować do 4,5 godziny od wystąpienia udaru niedokrwiennego;
• trombektomii, którą można przeprowadzić przed upływem 6 godzin od pojawienia się pierwszych symptomów udaru niedokrwiennego.

Oprócz leczenia przyczynowego, konieczne jest równoczesne prowadzenie leczenia objawowego, którego celem jest utrzymanie czynności życiowych chorego oraz zmniejszenie ryzyka groźnych powikłań. Niezbędna jest więc kontrola u chorej osoby ciśnienia tętniczego, glikemii, temperatury ciała czy zaburzeń wodno-elektrolitowych.

1. Acute Stroke ed. by Tadi P, Lui F. [Updated 2021 Sep 29]. In: StatPearls [Internet]. Treasure Island (FL): StatPearls Publishing; 2021 Jan-. Available from: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK535369/ [dostęp 25.10.2021 r.]
2. Stroke Risk Factors, Genetics, and Prevention ed. by Boehme AK, Esenwa C, Elkind MS. Circ Res. 2017;120(3):472-495. doi:10.1161/CIRCRESAHA.116.308398.