Nie tylko celiakia! Co powinniśmy wiedzieć o cho-robach glutenozależnych?
Od niedawna coraz częściej możemy usłyszeć o diecie bezglutenowej. Wbrew pozo-rom dla niektórych osób nie jest to tylko podążanie za kolejną modą. Chorzy na cho-roby glutenozależne zmuszeni są wykluczyć ze swojej diety produkty pszenne, gdyż nawet niewielka ich ilość może spowodować zaostrzenie objawów schorzenia. Z uwagi na fakt, że choroby glutenozależne dotyczą ponad 10% społeczeństwa, warto wiedzieć o nich więcej!
Celiakia ‒ choroba, która skrycie niszczy organizm
Celiakia, zwana także chorobą trzewną, to choroba ogólnoustrojowa o podłożu autoimmunologicznym. W konsekwencji spożywania glutenu dochodzi do wy-tworzenia swoistych przeciwciał, które wywołują stan zapalny, prowadząc do zaniku kosmków w obrębie jelita cienkiego. Do dziś nie odkryto bezpośrednich przyczyn rozwoju celiakii, choć wystąpienie choroby ma prawdopodobnie związek z predyspozycjami genetycznymi.
Czym jest gluten?
Gluten to nic innego jak mieszanina białek, tzw. prolamin, występujących natu-ralnie w ziarnach niektórych zbóż. Białka te odpowiedzialne są za niektóre właści-wości produktów zbożowych, zwłaszcza mąk, takie jak elastyczność, ciągliwość i zdolność wiązania wody. Dla chorych na choroby glutenozależne szczególne zna-czenie ma:
- gliadyna ‒ obecna w pszenicy oraz jej odmianach, takich jak orkisz czy sa-mopsza;
- sekalina ‒ obecna w życia;
- hordeina ‒ obecna w jęczmieniu.
Czy oznacza to, że w przypadku osób dotkniętych chorobami glutenozależnymi wy-starczy unikać jedynie produktów zawierających wyżej wymienione gatunki zboża? Niestety nie. W środowisku naukowym w dalszym ciągu trwają dyskusję nad wpły-wem zawartej w ziarnach owsa aweniny na układ pokarmowy pacjentów.
Co więcej, śladowe ilości glutenu można niekiedy znaleźć w produktach, które teoretycznie nie powinny go zawierać. Zalicza się do nich między innymi wyroby wędliniarskie, nabiał czy niektóre słodycze. Obecność glutenu w tych produktach często wynika z walorów organoleptycznych tego biała lub zanieczyszczeń krzyżo-wych z linii produkcyjnej.
Objawy celiakii są niespecyficzne, co znacznie utrudnia diagnostykę tej choroby
Czy wiesz, że w Polsce osoby dotknięte celiakią czekają na postawienie prawidłowej diagnozy średnio 9 lat? Mnogość objawów celiakii, których intensywność i rodzaj zależy od wieku chorego, sprawia, że choroba ta często jest mylona z innymi przypa-dłościami. Większość społeczeństwa kojarzy celiakię z dolegliwościami ze strony układu pokarmowego takimi jak biegunki, bóle brzucha czy wzdęcia, jednak coraz częściej choroba ta przebiega w sposób atypowy.
Objawy celiakii mogą dotyczyć między innymi:
- układu krwiotwórczego ‒ najczęściej pod postacią niedokrwistości lub zabu-rzeń krzepnięcia;
- skóry ‒ jest to tak zwana choroba Duhringa, która objawia się swędzącymi grudkami lub rumieniem;
- układu nerwowego ‒ w przebiegu choroby można zaobserwować osłabienie siły mięśni, parestezje, niezborność ruchów lub drgawki;
- psychiki ‒ pod postacią rozdrażnienia, nadpobudliwości czy stanów depresyj-nych;
- układu rozrodczego ‒ obejmują opóźnienie dojrzewania, samoistne poronie-nia, spadek libido lub niepłodność.
Choroby glutenozależne ‒ z czym należy różnicować celiakię?
Czujesz się źle po spożyciu posiłku zawierającego gluten? Bez paniki, nie zawsze musi być to objaw celiakii. Badania wskazują, że w społeczeństwie o wiele częściej pojawiają się schorzenia na tle alergicznym, które również zaliczane są do chorób glutenozależnych. Choroby te różni od celiakii fakt, że nie występują w nich swoiste przeciwciała oraz nie dochodzi do uszkodzenia kosmków jelitowych.
Alergia na pszenicę
Alergia na pszenicę jest jedną z najczęstszych alergii pokarmowych. Schorzenie to może dotyczyć nie tylko glutenu ‒ obecnie znamy aż 28 różnych cząsteczek, które mogą wywołać reakcje alergiczne. Nadmierna reakcja układu odpornościowego nie jest jednak skierowana przeciwko tkankom organizmu tak jak w przypadku celiakii, dzięki czemu nie dochodzi do uszkodzenia kosmków jelitowych. W przypadku wy-stąpienia alergii na białka pszenicy objawy manifestują się głównie w obrębie układu pokarmowego. Schorzeniu temu bardzo często towarzyszą inne choro-by z atopii takie jak alergiczny nieżyt nosa, astma czy atopowe zapalenie skóry.
Nieceliakalna nadwrażliwość na gluten
Nieceliakalna nadwrażliwość na gluten to termin używany w przypadku osób, które doświadczają negatywnych dolegliwości związanych ze spożyciem glu-tenu, jednak bez obecności celiakii czy alergii na białka pszenicy. Jest to dość nowa jednostka chorobowa, gdyż jej koncepcja powstała w 1978 roku, a pierwsze precyzyjne określenie terminu dopiero w 2012 roku.
Do dziś nie znamy dokładnych przyczyn nieceliakalnej nadwrażliwości na gluten. Istnieją liczne hipotezy, które wiążą źródło choroby z czynnikami genetycznymi czy nieprawidłowościami w układzie odpornościowym. Główne objawy tego schorzenia pojawiają się po spożyciu żywności zawierającej gluten i obejmują przede wszystkim:
- ból brzucha;
- wzdęcia;
- biegunki;
- zmęczenie;
- bóle głowy;
- spadek masy ciała.
- Sapone A, Bai JC, Ciacci C, et al. Spectrum of gluten-related disorders: con-sensus on new nomenclature and classification. BMC Med. 2012;10:13. Pu-blished 2012 Feb 7.
- Cabanillas B. Gluten-related disorders: Celiac disease, wheat allergy, and nonceliac gluten sensitivity. Crit Rev Food Sci Nutr. 2020;60(15):2606-2621.
- Elli L, Branchi F, Tomba C, et al. Diagnosis of gluten related disorders: Celiac disease, wheat allergy and non-celiac gluten sensitivity. World J Gastroente-rol. 2015;21(23):7110-7119.