Najskuteczniejsze metody antykoncepcji

Istnieje wiele różnych metod antykoncepcji, ale nie wszystkie są odpowiednie w każdej sytuacji. Wybór optymalnego sposobu zabezpieczenia się przed niechcianą ciążą zależy od ogólnego stanu naszego zdrowia, wieku, częstotliwości współżycia, liczby partnerów seksualnych, chęci posiadania dzieci w przyszłości oraz obciążeń genetycznych niektórymi chorobami układu sercowo-naczyniowego czy nowotworami powiązanymi z działalnością hormonów płciowych. Zobaczmy, jakie są najlepsze metody antykoncepcji, poznajmy ich działanie oraz skuteczność.

Metody antykoncepcji odwracalne – długoterminowe

Wkładka domaciczna (intra uterine device, spirala) to jedna z najpopularniejszych form antykoncepcji. Zbudowana jest z neutralnego dla skóry i błony śluzowej tworzywa sztucznego i swoim kształtem przypomina literę T. Wkładki domaciczne dzielimy na dwa rodzaje: wkładki z dodatkiem miedzi oraz wkładki hormonalne. Niezależnie od wybranego rodzaju, proces zakładania wkładki wykonuje lekarz ginekolog po przeprowadzeniu wcześniej szeregu badan mających na celu wyeliminowanie ewentualnych przeciwwskazań. Zabieg przeprowadza się w ostatnim dniu menstruacji, gdy kanał szyjki macicy jest najbardziej rozchylony, co znacznie ułatwia aplikację. Każda wkładka posiada też nitki, które umożliwiają jej późniejsze usunięcie.

Wkładka hormonalna uwalnia hormon progestyny (lewonorgestrel), czyli syntetyczny rodzaj progesteronu w drogach rodnych kobiety. Progestyna powoduje zagęszczenie śluzu szyjki macicy, co stanowi barierę utrudniającą plemnikom dotarcie do komórki jajowej, zmienia strukturę budowy błony śluzowej macicy, uniemożliwiając zagnieżdżenie się zarodka w jej ściankach oraz hamuje owulację. Wskaźnik Pearla określający skuteczność poszczególnych metod antykoncepcji wykazuje, że wkładki hormonalne cechują się wysoką efektywnością i zapewniają długotrwałą ochronę (nawet do 5 lat) przed niechcianą ciążą. Ta metoda może być również stosowana w leczeniu obfitych krwawień miesiączkowych.

Miedziana wkładka domaciczna, podobnie jak wersja hormonalna, zapobiega przedostawaniu się plemników do komórki jajowej i jej zapłodnieniu, a także zapobiega przyczepianiu się komórki jajowej do ścian macicy. Wskaźnik skuteczności działania antykoncepcyjnego jest niższy niż w przypadku wkładek zawierających hormony i wynosi od 1,2 do 3. Wkładka miedziana może pozostawać w organizmie nawet przez okres przekraczający 5 lat.

Spirale domaciczne są uważane za bezpieczną formę antykoncepcji. Jednak przed założeniem wkładki należy bezwzględnie przeprowadzić badania lekarskie narządów miednicy, gruczołów piersiowych oraz badanie nabłonka szyjki macicy (cytologia). Badania te mają na celu wykluczenie ciąży, infekcji dróg rodnych oraz zmian chorobowych w błonie śluzowej macicy.

Implanty antykoncepcyjne są nowością w dziedzinie antykoncepcji hormonalnej. Taka metoda zapewnia długotrwałą ochronę trwającą nawet do pięciu lat. Implant z wyglądu przypomina zapałkę. Umieszczany jest pod skórą, po wewnętrznej stronie ramienia, a jego niewielkie rozmiary oraz umiejscowienie nie utrudniają wykonywania codziennych czynności. Działanie antykoncepcyjne implantu opiera się na stopniowym uwalnianiu odpowiedniej dawki syntetycznego progesteronu. Ta metoda jest polecana wszystkim kobietom, które nie mogą stosować środków hormonalnych mających w składzie estrogen.

Metody hormonalne o krótkim działaniu

Hormonalne metody antykoncepcji wykorzystują syntetyczne odpowiedniki żeńskich hormonów płciowych do regulacji lub zatrzymania owulacji i zapobiegania ciąży. Owulacja to proces biologiczny, w którym jajnik uwalnia do jajowodu gotową do zapłodnienia komórkę jajową. Hormony można wprowadzać do organizmu różnymi metodami. Oprócz implantów i wkładek domacicznych stosuje się również zastrzyki, plastry, pierścienie dopochwowe oraz tabletki. W zależności od rodzaju zastosowanych hormonów metody te zapobiegają owulacji, zagęszczają śluz szyjki macicy, który staje się bardzo lepki, co pomaga zatrzymać plemniki w drodze do komórki jajowej oraz dokonują zmian w endometrium. Odpowiednia metoda antykoncepcji hormonalnej jest dobierana na podstawie indywidualnych potrzeb, a także wieku, stanu zdrowia czy stosowanych używek, takich jak papierosy.

Zastrzyki antykoncepcyjne. Metoda ta polega na wstrzyknięciu domięśniowo odpowiedniej dawki progestyny. Iniekcję wykonuje się raz na 3 miesiące, a wstrzyknięty hormon powstrzymuje organizm przed uwalnianiem komórek jajowych z jajników. Progenstyna zagęszcza śluz znajdujący się w szyjce macicy, co zapobiega przedostawaniu się plemników. Powoduje jednocześnie rozrzedzenie endometrium, utrudniając implantację i rozwój zapłodnionego jajeczka. Zastrzyk jest zwykle wykonywany w ciągu pierwszych 5 dni cyklu miesiączkowego, dzięki czemu może zacząć działać od razu. Jeśli wstrzyknięcie wykonano w innym momencie cyklu, rozpoczęcie działania może się wydłużyć do 7 dni. Jest to bardzo skuteczna metoda antykoncepcji oraz bezpieczna dla większości kobiet, w tym i tych, karmiących piersią.

Tabletki jednoskładnikowe. Pigułka antykoncepcyjna zawierająca tylko progestagen jest często nazywana „minipigułką”. Standardowe tabletki antykoncepcyjne zawierają 2 żeńskie hormony płciowe: estrogen i progestynę (syntetyczna wersja naturalnie występującego progesteronu). Tabletki jednoskładnikowe nie zawierają estrogenu, dzięki temu nie występują uciążliwe skutki uboczne związane z jego wysokim poziomem w organizmie. Pigułka zawierająca tylko progestagen jest polecana dla kobiet w wieku powyżej 35 lat, mających problemy zdrowotne związane z wysokim ciśnieniem krwi i palących papierosy. Bardzo ważne jest, aby przyjmować tabletkę codziennie dokładnie o tej samej porze. Tylko właściwe stosowanie doustnej antykoncepcji hormonalnej gwarantuje skuteczność jej działania.

Połączone metody hormonalne

Złożone metody hormonalne oprócz syntetycznego progesteronu zawierają także estrogen, który wzmacnia działanie antykoncepcyjne środka.

Tabletki dwuskładnikowe wyróżniają się wysoką skutecznością, wynoszącą od 0,2 do 0,5 wskaźnika Pearla. Podobnie jak w przypadku tabletek jednoskładnikowych ich prawidłowe stosowanie jest kluczowe dla skuteczności działania. Każde opakowanie zawiera 21 tabletek oznaczonych dniem tygodnia. Tabletki należy zażywać w odpowiedniej kolejności, codziennie o tej samej porze, przez 21 dni. Po upływie tego czasu następuje 7-dniowa przerwa. Po 2-3 dniach od przyjęcia ostatniej tabletki pojawi się krwawienie miesiączkowe. Tabletkę z nowego opakowania przyjmuje się 8-dnia, nawet jeśli krwawienie nie ustało.

Połączenie dwóch syntetycznych hormonów zwiększa skuteczność antykoncepcji. Podczas gdy progesteron zmienia konsystencję śluzu, utrudniając plemnikom poruszanie się w drogach rodnych kobiety, estrogen dodatkowo hamuje owulację i powoduje zmiany w endometrium, co uniemożliwia przyleganie do niej zapłodnionej komórki. Tabletki dwuskładnikowe regulują cykle miesiączkowe oraz łagodzą dolegliwości bólowe i zmniejszają krwawienie. Korzystnie wpływają na kondycję skóry i włosów, dlatego polecane są kobietom zmagającym się z trądzikiem.

Tabletki antykoncepcyjne są silnymi środkami farmakologicznymi mogącymi powodować efekty uboczne, jednak ich wystąpienie zależy od indywidualnych predyspozycji organizmu. W razie pojawienia się jakichkolwiek skutków ubocznych należy przerwać stosowanie tabletek i skonsultować się z lekarzem.

Najczęściej zgłaszane skutki uboczne stosowania tabletek antykoncepcyjnych to:

• nudności;
• bóle brzucha;
• szybkie zwiększenie masy ciała;
• bóle głowy;
• wahania nastroju;
• spadek energii;
• bolesność piersi.

Jakie są przeciwwskazania do stosowania tabletek hormonalnych?

Wśród przeciwwskazań do stosowania tabletek hormonalnych, wymienia się:

• ciążę;
• choroby układu krążenia;
• zagrożenie chorobami nowotworowymi;
• choroby wątroby;
• palenie papierosów;
• wiek powyżej 35 roku życia;
• nadciśnienie tętnicze;

• znaczną nadwagę.

Plaster antykoncepcyjny. Zawiera te same hormony, co pigułka złożona – estrogen i progestagen – i działa w ten sam sposób, zapobiegając uwalnianiu komórki jajowej z jajników. Zagęszcza również śluz szyjki macicy, co utrudnia plemnikom migrację w drogach rodnych oraz rozrzedza wyściółkę macicy, więc zapłodnione jajeczko jest mniej podatne na zagnieżdżenie się. Plaster przykleja się bezpośrednio na czystą i suchą skórę na plecach, brzuchu, zewnętrznej stronie ramienia lub w dowolnym miejscu na górnej części ciała (z wyjątkiem piersi).

Pierścień dopochwowy. Jest to wykonany z neutralnego dla skóry materiału syntetycznego krążek o średnicy około 5 centymetrów, dostarczający organizmowi połączenie etynyloestradiolu i progestyny. Pierścień umieszcza się w pochwie, gdzie przez kolejne 3 tygodnie nieustannie uwalnia hormony. Kobieta zdejmuje go w 4 tygodniu i 7 dni później zakłada ponownie nowy. Ryzyko związane z tą metodą antykoncepcji jest podobne jak w przypadku złożonych doustnych tabletek antykoncepcyjnych. Pierścień dopochwowy może nie być zalecany kobietom z określonymi schorzeniami, a przeciwwskazaniem jest nadciśnienie tętnicze, choroby serca oraz zagrożenie nowotworami układu rozrodczego.

Metody antykoncepcji barierowe

Zaprojektowane po to, aby zapobiegać przedostawaniu się plemników do macicy, metody barierowe są w pełni odwracalne i mogą być najlepszą opcją dla kobiet, które nie mogą stosować hormonalnych form antykoncepcji. Charakteryzują się niższą skutecznością, jednak przy całkowitym braku efektów ubocznych typowych dla innych metod antykoncepcji. Prezerwatywy to jedyny rodzaj antykoncepcji, który może zarówno zapobiegać ciąży, jak i chronić przed zakażeniami przenoszonymi drogą płciową.

Istnieją dwa rodzaje prezerwatyw: męskie, zakładane na penisa oraz prezerwatywy dla kobiet, noszone wewnątrz pochwy.

Prezerwatywy dla mężczyzn wykonane są z bardzo cienkiego lateksu (gumy), poliizoprenu lub poliuretanu. Ich podstawowym zadaniem jest mechaniczne zapobieganie kontaktowi nasienia mężczyzny z ciałem partnerki. Prawidłowe stosowanie prezerwatyw dla mężczyzn podczas stosunku płciowego gwarantuje bardzo wysoką skuteczność zapobiegającą zajściu w ciążę. Prezerwatywy zapewniają także dobrą ochronę przed chorobami przenoszonymi drogą płciową.

Prezerwatywy dla kobiet wykonane są z miękkiego i cienkiego lateksu. Umieszczane wewnątrz pochwy tworzą barierę zapobiegającą przedostawaniu się nasienia do dróg rodnych kobiety. Ta metoda antykoncepcji zmniejsza również ryzyko chorób przenoszonych drogą płciową. Podobnie jak prezerwatywy męskie, są to produkty jednorazowego użytku.

Membrana antykoncepcyjna (diafragma). Diafragma to płytka, elastyczna miseczka wykonana z lateksu lub miękkiej gumy, którą umieszcza się w pochwie przed stosunkiem. Membrana tworzy barierę zakrywającą szyjkę macicy, uniemożliwiając plemnikom dotarcie do komórki jajowej. Aby diafragma działała skutecznie, należy ją stosować ze środkiem plemnikobójczym (kremem lub żelem). Membrana powinna pozostać na miejscu przez 6 do 8 godzin po stosunku, aby środki chemiczne zdążyły zneutralizować plemniki.

Trwałe metody antykoncepcji

Sterylizacja jest nieodwracalnym sposobem na zabezpieczenie się przed niechcianą ciążą. Zabieg nie wpływa negatywnie na zdrowie i jest stosowany zarówno w przypadku mężczyzn, jak i kobiet.

Podwiązanie jajowodów to zabieg chirurgiczny polegający na przecięciu, zawiązaniu lub uszczelnieniu jajowodów przez lekarza. Ta procedura blokuje ścieżkę między jajnikami a macicą. Plemniki nie mogą dotrzeć do komórki jajowej w celu zapłodnienia, a jajeczko nie może dotrzeć do macicy. Zabieg jest przeprowadzany w znieczuleniu ogólnym lub miejscowym. Rekonwalescencja przebiega szybko, w żadnym stopniu nie utrudnia codziennego funkcjonowania i nie wpływa negatywnie na jakość życia seksualnego.

Wazektomia to zabieg chirurgiczny, przeprowadzany w znieczuleniu miejscowym lub ogólnym, polegający na przecięciu, zamknięciu lub zablokowaniu nasieniowodów. Procedura ta blokuje drogę między jądrami a cewką moczową. Mężczyzna zachowuje pełną sprawność seksualną, jednakże jego nasienie pozbawione jest plemników. Skuteczność metody jest potwierdzana badaniami wykonywanymi 12 tygodni po zabiegu, na podstawie próbki nasienia. Gdy testy potwierdzą, że nasienie jest wolne od plemników, wazektomia jest uznawana za udaną i można zaprzestać stosowania dodatkowych środków antykoncepcyjnych.

Naturalne metody antykoncepcji

Naturalne metody zapobiegające zajściu w ciążę wymagają od kobiety perfekcyjnej znajomości własnego ciała oraz zachowania rzetelności i skrupulatności. Monitorowanie i rejestrowanie sygnałów dotyczących płodności umożliwiają określenie, kiedy w cyklu miesięcznym występuje największe prawdopodobieństwo zajścia w ciążę. W tym czasie najlepszą metodą antykoncepcji jest powstrzymanie się od współżycia lub skorzystanie z konwencjonalnych form zabezpieczenia.

Cykl miesiączkowy trwa od pierwszego dnia miesiączki do dnia poprzedzającego początek następnej miesiączki. To średnio 28 dni, ale dłuższe lub krótsze cykle, od 21 do 40 dni, są normalnym zjawiskiem. Na 10 do 16 dni przed końcem cyklu dochodzi do owulacji, czyli uwolnienia zdolnej do zapłodnienia komórki jajowej z jajnika. Komórka jajowa żyje maksymalnie przez 24 godziny i w tym czasie powinno dojść do zapłodnienia. Co ciekawe, charakterystyczne właściwości śluzu podczas owulacji doskonale zabezpieczają plemniki, umożliwiając im przetrwanie w ciele kobiety do momentu uwolnienia komórki jajowej. Z tego powodu okres płodny rozpoczynają się już na kilka dni przed owulacją.

Kalendarzyk miesiączkowy

Najpopularniejsza z naturalnych metod antykoncepcji polegająca na określeniu dni płodnych na podstawie całorocznej obserwacji długości cykli miesiączkowych. Opierając się na swoich 12 poprzednich cyklach miesiączkowych, kobieta odejmuje 18 dni od swojego najkrótszego cyklu, aby określić początek dni płodnych oraz 11 dni od cyklu najdłuższego, aby określić koniec okresu płodnego. Otrzymany wynik jest liczbą dni, w których dochodzi do owulacji i szanse na zajście w ciążę są największe.

Metoda termiczna

Metoda termiczna polega na regularnych pomiarach temperatury ciała kobiety. Ma to na celu określenie momentu rozpoczęcia owulacji, której jednym z objawów jest nieznaczne podwyższenie temperatury o około 0,2 do 0,5 stopnia Celsjusza. Badanie należy przeprowadzać codziennie rano, używając do tego celu dokładnego termometru. Każdy pomiar zapisujemy i oznaczamy dniem tygodnia. Podwyższona temperatura utrzymuje się przez cały czas trwania owulacji. Pary nieplanujące posiadania potomstwa powinny w tym okresie powstrzymać się od współżycia.

Metoda objawowo – termiczna

Metoda objawowo – termiczna polega na kontrolowaniu temperatury ciała oraz na monitorowaniu typowych dla owulacji objawów subiektywnych, takich jak: ból w okolicy podbrzusza, bolesność i tkliwość piersi, zmiany w wyglądzie i konsystencji śluzu oraz zwiększona ochota na seks.