Mikrobiota jelitowa – klucz do prawidłowego funkcjonowania całego organizmu?
Coraz częściej mówi się, że jelita są naszym drugim mózgiem. Czasy, gdy narząd ten był kojarzony jedynie z trawieniem, odchodzą powoli do lamusa. Każdego roku powstają setki publikacji naukowych, które udowadniają związek jelit z funkcjonowaniem całego organizmu człowieka. Elementem łączącym wszystkie badania jest mikrobiota jelitowa, nazywana też potocznie florą bakteryjną. Co trzeba o niej wiedzieć? Przedstawiamy najważniejsze fakty o dobroczynnych bakteriach w naszym organizmie!
Czym jest mikrobiota jelitowa?
Bakterie zazwyczaj kojarzą nam się źle – w końcu są one odpowiedzialne za szereg groźnych chorób zakaźnych. Warto jednak pamiętać, że niekiedy ich obecność jest pożądana. Tak jest w przypadku jelit, w których bakterie spełniają liczne, ważne funkcje. Pojęcie mikrobioty jelitowej oznacza złożony ekosystem drobnoustrojów, który w prawidłowych warunkach charakteryzuje się zrównoważonym składem.
W naszych jelitach żyje do 2 kilogramów bakterii!
W przewodzie pokarmowym człowieka żyje blisko 1014 bakterii, co stanowi dziesięciokrotność wszystkich komórek naszego organizmu. Skład ludzkiej mikrobioty jelitowej jest trudny do zbadania, jednak dowiedziono, że tworzą go:
- bakterie bezwzględnie beztlenowe z rodzaju: Bacteroides, Clostridium, Fusobacterium czy Bifidobacterium;
- bakterie tlenowe i względnie beztlenowe z rodzaju: Lactobacillus, Enterococcus, Streptococcus i bakterie z rodziny Enterobacteriaceae;
- grzyby z rodzaju Candida.
Jedynie 30% drobnoustrojów w naszym jelicie stanowi stabilny rdzeń, podczas gdy pozostałe bakterie mikrobioty jelitowej są wrażliwe na wiele czynników takich jak dieta, aktywność układu odpornościowego czy środowisko życia człowieka.
Wpływ flory bakteryjnej na funkcjonowanie przewodu pokarmowego
W ostatnich latach głośno mówi się o dużej istotności prawidłowego składu mikrobioty jelitowej. Dlaczego jest to tak ważne? Odpowiedź na to pytanie kryje się w licznych funkcjach, jakie drobnoustroje pełnią w obrębie układu trawiennego. Warto wśród nich wymienić:
- udział w utrzymywaniu szczelności bariery jelitowej;
- ochronę przed rozwojem patogennych szczepów bakterii;
- produkcję krótkołańcuchowych kwasów tłuszczowych, które odżywiają i regenerują nabłonek jelitowy;
- udział w syntezie i wchłanianiu witaminy K, B1, B6 i B12;
- udział w eliminacji złuszczonych nabłonków, składników żółci, niektórych leków i związków rakotwórczych;
- udział w rozkładzie ciężkostrawnych związków, takich jak: skrobia oporna, oligosacharydy czy lipidy.
Okazuje się jednak, że zaburzenia w składzie flory bakteryjnej mogą skutkować nie tylko dolegliwościami ze strony układu pokarmowego, ale także licznymi chorobami ogólnoustrojowymi.
Mikrobiota jelitowa a ryzyko chorób układowych
Trudno przytoczyć wszystkie badania, które potwierdzają szeroki wpływ dobroczynnych bakterii jelitowych na zdrowie ogólne człowieka. Warto jednak zaznaczyć, że prawidłowy skład mikrobioty wiąże się z mniejszym ryzykiem zachorowania na niektóre z chorób cywilizacyjnych. Wlicza się do nich między innymi otyłość, choroby sercowonaczyniowe czy cukrzycę typu II. Wykazano również, że wczesne wykształcenie prawidłowej flory bakteryjnej jelit skutkuje niższym ryzykiem rozwoju chorób z atopii, czyli alergii czy astmy.
Obecnie jesteśmy zaledwie w połowie drogi do odkrycia wszystkich powiązań mikrobioty jelit z rozwojem chorób. Istnieją jednak silne przesłanki, że zaburzenia w jej obrębie mogą mieć związek z niektórymi schorzeniami psychiatrycznymi, autoimmunologicznymi, a nawet nowotworowymi.
Bakterie w jelitach – jak odbudować florę bakteryjną?
Bakterie bytujące w naszym układzie pokarmowym są niezwykle wrażliwe na wszelkie niekorzystne czynniki. Zaburzenia w składzie mikrobioty mogą objawiać się pod postacią zaparć bądź biegunek, choć niekiedy przechodzą w bardziej uciążliwe jednostki chorobowe, takie jak SIBO czy zespół jelita drażliwego.
Co niszczy florę bakteryjną jelit?
Badania naukowe wskazują na szereg czynników, które zaburzają skład mikrobioty jelitowej. Wśród nich szczególną rolę odgrywa:
- przyjmowanie leków, zwłaszcza antybiotyków, niesteroidowych leków przeciwzapalnych i inhibitorów pompy protonowej;
- częste spożywanie alkoholu;
- palenie papierosów;
- nadmierny stres;
- brak aktywności fizycznej;
- dieta uboga w błonnik;
- zanieczyszczenia środowiska i żywności.
Probiotyki i prebiotyki w odbudowie mikrobioty jelit
Probiotyki to nic innego jak żywe bakterie, których przyjęcie wiąże się z pozytywnymi efektami w obrębie układu pokarmowego. Obecnie na rynku można znaleźć wiele preparatów, w składzie których występują określone szczepy bakterii z rodzaju Lactobacillus lub Bifidobacterium, między innymi: Sanprobi, Lacidofil czy Multilac. Prebiotyki to z kolei substancje, które nie są przez nas trawione, jednak stymulują wzrost pożądanych bakterii jelitowych. Do najczęściej spotykanych prebiotyków zalicza się oligosacharydy, takie jak inulina czy laktuloza.
Walkę o prawidłowe funkcjonowanie jelit należy jednak rozpocząć od zbilansowanej diety. Szczególnie korzystna dla mikrobioty jelitowej jest żywność bogata w błonnik, czyli warzywa, owoce, kasze oraz produkty pełnoziarniste. Codzienny jadłospis warto także wzbogacić o produkty fermentowane, takie jak kiszonki czy kefiry. Są one naturalnymi probiotykami, ponieważ zawierają duże ilości bakterii fermentacji mlekowej.
- Thursby E, Juge N. Introduction to the human gut microbiota. Biochem J. 2017;474(11):18231836. Published 2017 May 16.
- Rowland I, Gibson G, Heinken A, et al. Gut microbiota functions: metabolism of nutrients and other food components. Eur J Nutr. 2018;57(1):124.
- Clemente JC, Ursell LK, Parfrey LW, Knight R. The impact of the gut microbiota on human health: an integrative view. Cell. 2012;148(6):12581270.