Jak zachować się w trakcie upałów, by uniknąć udaru?
Okres wakacyjny w naszym kraju wiąże się z porą pojawienia się upałów. Narażenie na wysoką temperaturę i słońce nie jest bezpieczne dla naszego organizmu, może bowiem skończyć się wyczerpaniem cieplnym, a co gorsza – udarem cieplnym. Jak objawia się udar cieplny i jak chronić się przed tym groźnym zjawiskiem? Czy udar cieplny jest stanem zagrożenia życia? Warto dowiedzieć się więcej na ten ważny dla nas wszystkich temat.
Udarem cieplnym nazywamy stan, w którym dochodzi do podwyższenia temperatury głębokiej organizmu do przynajmniej 40 stopni Celsjusza i wystąpienia zaburzeń związanych z układem nerwowym. Ryzyko wystąpienia wzrasta istotnie podczas upałów i w wilgotnym otoczeniu. Co więcej, udar cieplny może być również wywołany przez intensywny wysiłek fizyczny.
Taka sytuacja odpowiedzią na wysoką temperaturę i nadmierne przegrzanie, z którym organizm nie może sobie poradzić i którego nie może odprowadzić do otoczenia. Należy mieć świadomość, że narażeni są przede wszystkim najmłodsi – dzieci nie mają jeszcze w pełni rozwiniętych mechanizmów termoregulacji, co sprawia, że gorzej radzą sobie z wysoką temperaturą. Właśnie dlatego nie powinniśmy zasłaniać wózka dziecka pieluszkami ani innymi materiałami, które uniemożliwiają regulację temperatury w otoczeniu dziecka.
Udar cieplny a wyczerpanie cieplne – różnice
Wyczerpanie cieplne to nie to samo co udar. Warto zróżnicować te dwa zjawiska medyczne.
W przeciwieństwie do udaru cieplnego, wyczerpanie cieplne nie wiąże się z wystąpieniem powikłań ze strony układu nerwowego takich jak na przykład zaburzenia świadomości czy drgawki. Wyczerpanie cieplne objawia się typowo nasilonym poceniem, zasłabnięciami, wymiotami i nudnościami, a także zimną, bladą i wilgotną skórą. Jeśli nie zareagujemy w momencie wystąpienia objawów wyczerpania cieplnego, to może ono przejść w udar cieplny, będący bezpośrednim zagrożeniem życia.
Udar cieplny – objawy
Najważniejsze objawy, które mogą świadczyć o wystąpieniu u pacjenta udaru cieplnego, to:
- czerwona, gorąca skóra;
- na początku może występować wzmożone pocenie, wraz z upływem czasu skóra jest zazwyczaj sucha;
- objawy ze strony układu nerwowego takie jak drgawki, majaczenie, a nawet śpiączka – wysoka temperatura uszkadza białka i fosfolipidy, z których zbudowane są błony komórkowe komórek układu nerwowego;
- utrata przytomności;
- przyspieszenie akcji serca (tachykardia);
- biegunka;
- obniżenie ciśnienia tętniczego krwi (hipotensja) i wstrząs.
Należy mieć świadomość, że udar cieplny może wiązać się wystąpieniem poważnych powikłań, do których należy:
- niewydolność nerek – co wynika z odwodnienia towarzyszącego udarowi cieplnemu;
- zaburzenia krzepnięcia – między innymi małopłytkowość (spadek liczby płytek krwi) i wykrzepianie wewnątrznaczyniowe (DIC);
- uszkodzenie wątroby – któremu towarzyszy wzrost poziomu enzymów wątrobowych (nieprawidłowe „próby wątrobowe”);
- kwasica metaboliczna;
- niedokrwistość – czyli spadek stężenia hemoglobiny we krwi.
Udar cieplny – pierwsza pomoc
Co robić, jeśli podejrzewamy, że u kogoś w otoczeniu wystąpił udar cieplny? Pierwszym krokiem powinno być przeniesienie poszkodowanego w chłodne i zacienione miejsce, musimy bowiem przerwać narażenie na słońce i wysoką temperaturę. Należy pamiętać o wezwaniu pomocy medycznej (tel. 112 lub 999 – warto zapamiętać te dwa numery).
Kolejnym krokiem jest rozluźnienie / ściągniecie ubrania i ochładzanie twarzy i klatki piersiowej za pomocą chłodnych okładów (np. z wykorzystaniem lodu). Utratę ciepła można przyspieszyć poprzez wachlowanie poszkodowanego lub włączenie wiatraka. W przypadku występowania zaburzeń świadomości lub utraty przytomności nie powinniśmy podawać poszkodowanemu płynów.
Powikłania takie jak wstrząs, kwasica metaboliczna, niewydolność nerek lub niewydolność wątroby wymagają leczenie w warunkach szpitalnych, często na oddziałach intensywnej terapii.
Jak chronić się przed udarem cieplnym?
Aby zapobiegać udarowi cieplnemu, należy przede wszystkim unikać długotrwałego narażenia na słońce i wysoką temperaturę. Warto wybierać odpoczynek w cieniu, szczególnie między godziną 11 a 15. Jest to bardzo ważne u dzieci, ale również u osób starszych, którzy są szczególnie narażeni na wysoką temperaturę otoczenia. Lekkie i przewiewne ubrania, nakrycie głowy i odpowiednie nawodnienie to kolejne elementy, o których powinniśmy pamiętać w trakcie upalnych dni. Ważne jest również unikania wysiłku fizycznego podczas upałów. W medycynie istnieje zjawisko nazywane udarem wysiłkowym, na który szczególnie narażeni są pracownicy fizyczni, a także sportowcy.
Warto zastosować się do tych prostych zaleceń, dzięki czemu zminimalizujemy ryzyko urlopu cieplnego u siebie i naszej rodziny. Pamiętajmy, że w przypadku wystąpienia objawów należy jak najszybciej wezwać pomoc medyczną, ponieważ jest to stan zagrożenia życia.
- David S. Jardine, Choroba z przegrzania i udar cieplny, Pediatria po Dyplomie Vol. 13 Nr 1, Luty 2009;
- Interna Szczeklika – Podręcznik Chorób Wewnętrznych, wydanie 2019/2020, Medycyna Praktyczna, Kraków.