Czym jest osteoporoza i jak jej zapobiegać?

Postępujący ubytek masy kostnej oraz pojawienie się zaburzeń struktury i jakości kości zwiększają ich podatność na złamania – stan ten nazywany jest osteoporozą. Średnio co trzecia kobieta i co piąty mężczyzna po 50. roku życia cierpi na tę chorobę. W pewnym stopniu da się jej zapobiec, jednak profilaktykę należy rozpocząć w młodym wieku. Jakie są przyczyny i objawy osteoporozy? Co zrobić, aby uniknąć zachorowania na osteoporozę?

Osteoporoza – co to za choroba?

Osteoporoza to choroba szkieletu, cechująca się zwiększonym ryzykiem złamań kości na skutek zmniejszenia gęstości mineralnej i pogorszenia jakości tkanki kostnej. Złamania kości mogą występować nawet po niewielkim urazie, który u zdrowej osoby nie miałby żadnych przykrych konsekwencji. Powstają najczęściej w obrębie kręgosłupa, kości przedramienia oraz szyjki kości udowej, choć mogą również wystąpić praktycznie wszędzie.

Przyczyny osteoporozy

Wyróżnia się dwa rodzaje osteoporozy: pierwotną i wtórną. Pierwotna rozwija się głównie u kobiet po menopauzie, a czasem także u mężczyzn w podeszłym wieku, z kolei osteoporoza wtórna jest najczęściej konsekwencją przebycia różnych patologicznych stanów, np. zaburzeń hormonalnych, chorób układu pokarmowego przebiegającego z zaburzeniami wchłaniania czy przewlekłych zapalnych chorób reumatycznych lub następstwem przyjmowania niektórych leków, np. glikokortykosteroidów, leków przeciwpadaczkowych i heparyny.

Istnieją również czynniki przyspieszające przebieg osteoporozy. Zaliczają się do nich m.in.:

• dieta uboga w wapń i witaminę D,
• palenie tytoniu,
• nadużywanie alkoholu,
• niska aktywność fizyczna,
• niedostateczna ekspozycja na słońce.

Osteoporoza – objawy

Osteoporoza to podstępna choroba, która może rozwijać się przez wiele lat, nie dając żadnych objawów. W jej zaawansowanej postaci powszechne są złamania kręgów, które prowadzą do garbienia się i obniżenia wzrostu, a także problemów z poruszaniem się. Często występują wówczas także złamania kości długich, do których dochodzi zazwyczaj w sezonie jesienno-zimowym, ze względu na liczne poślizgnięcia i upadki. Złamaniom towarzyszy ból, który przez niektórych bywa postrzegany jako „objaw starości”, a także zniekształcenie okolicznych tkanek oraz ograniczenie ruchomości. Chory w efekcie traci sprawność i staje się uzależniony od pomocy osób trzecich.

Profilaktyka osteoporozy

Aby zmniejszyć ryzyko wystąpienia osteoporozy, trzeba przede wszystkim ograniczyć czynniki ryzyka oraz zmienić dotychczasowy styl życia i wyzbyć się złych nawyków. Najważniejsze metody zapobiegania osteoporozie zostały omówione poniżej.

Stosowanie odpowiedniej diety

Osoby w grupie ryzyka powinny w pierwszej kolejności zadbać o odpowiednią podaż wapnia, który jest niezbędnym składnikiem zdrowych kości. Jego najlepszym źródłem jest pokarm, a zwłaszcza produkty takie jak mleko i jego przetwory oraz posiłki wzbogacane w wapń, np. płatki śniadaniowe czy soki owocowe.

Dla utrzymania prawidłowego stężenia wapnia w organizmie niezbędna jest witamina D, którą dostarczyć sobie można poprzez spożywanie tłustych ryb, np. makreli, śledzia lub sardynki; duże ilości witaminy D znajdują się też w mleku, margarynie i jajach. Drugim źródłem witaminy D jest synteza skórna pod wpływem promieniowania słonecznego, dlatego w okresie od połowy czerwca do połowy września na słońcu powinno się przebywać minimum 15 minut, 2-3 razy w tygodniu.

W diecie powinny również znaleźć się produkty bogate w fosfor, w tym m.in. mięso, ryby, sery, chleb i jaja – niedobór tego pierwiastka niekorzystnie wpływa na stężenie wapnia w organizmie. Istotna jest tu także optymalna podaż białka.

Rzucenie palenia i unikanie nadużywania alkoholu

Palenie tytoniu przyspiesza rozwój osteoporozy, a to za sprawą większego stężenia różnych substancji toksycznych, które zmniejszają poziom wapnia i utrudniają jego wbudowywanie w kości. Nadmierne spożycie alkoholu z kolei zmniejsza stężenie witaminy D i wapnia oraz przyspiesza niszczenie kości. Z uwagi na to, dla chorych na osteoporozę zaleca się zaprzestanie palenia tytoniu i ograniczenie spożycia alkoholu.

Regularna aktywność fizyczna

Ryzyko wystąpienia osteoporozy dodatkowo zwiększa brak aktywności fizycznej, dlatego co najmniej 3 razy w tygodniu przez 30 minut zalecana jest umiarkowana aktywność fizyczna, a jeszcze lepiej będzie, jeśli potrwa ona dłużej i będzie nawet częstsza – można chodzić na spacery, jeździć na rowerze lub pływać. W razie występowania dolegliwości bólowych ze strony określonych partii ciała, wskazana jest konsultacja z fizjoterapeutą, który dobierze ćwiczenia bezpieczne dla zdrowia.

Uzupełnianie niedoborów

Jeśli wyłącznie za pomocą diety nie da się pokryć zapotrzebowania organizmu na wapń, powinno się zastosować preparaty wapnia. To samo tyczy się witaminy D – w przypadku stwierdzonym niedoborów zaleca się uzupełnianie jej poprzez przyjmowanie odpowiednich preparatów. O konieczności stosowania leków lub suplementów powinien zadecydować lekarz, opierając swoją decyzję na aktualnych wynikach badań.