Wirus brodawczaka ludzkiego – zagrożenie, którego nie należy bagatelizować
Wiedza o HPV, czyli wirusie brodawczaka ludzkiego, niestety nie jest szeroko rozpowszechniona. To zaskakujący fakt, ponieważ wirus ten odpowiada za jedno z najczęściej występujących zakażeń przenoszonych drogą płciową. W obecnych czasach priorytetem powinno być więc zwiększenie świadomości społeczeństwa w tym temacie, zwłaszcza że odpowiednia profilaktyka, diagnostyka i leczenie skutecznie zapobiegają skutkom zakażenia wirusem HPV.
Czym jest wirus HPV?
Wirus brodawczaka ludzkiego to mały, bezosłonkowy wirus DNA, należący do rodziny Papillomaviridae. Drobnoustrój dostaje się do komórek nabłonka dróg płciowych lub jamy ustnej poprzez uszkodzenia błony śluzowej bądź skóry. Wirus HPV jest szeroko rozpowszechniony na całym świecie, co potwierdzają statystyki. Szacuje się, że aż 70-80% osób aktywnych seksualnie przed 50. rokiem życia przejdzie infekcję wirusem HPV. Dlaczego jest to tak niebezpieczne?
Objawy zakażenia zależą od podtypu wirusa HPV
Przez kilkadziesiąt lat intensywnych badań naukowych udało się odkryć ponad 200 podtypów wirusa brodawczaka ludzkiego. Objawy kliniczne zakażenia wirusem HPV różnią się drastycznie, w zależności od danego podtypu drobnoustroju. Obecnie wyróżnia się:
wirusy wysokoonkogenne – głównie HPV 16, 18, ale także: HPV 31, 33, 35, 45, 52 i 58 – związane z większością przypadków raka szyjki macicy, a także rozwojem raka odbytu, raka sromu i raka prącia. Zakażenie najczęściej jest bezobjawowe, a w jego przebiegu nie obserwuje się brodawek;
wirusy niskoonkogenne:
- HPV 1, 2, 4, 27 i 57 – wywołują brodawki wirusowe na stopach i dłoniach, potocznie nazywane kurzajkami. Przenoszą się poprzez bezpośredni kontakt z zakażoną skórą, a ich wygląd różni się, w zależności od umiejscowienia i podtypu wirusa.
- HPV 6, 11, 42, 43 i 44 – wywołują brodawki płciowe, nazywane również kłykcinami kończystymi. Lokalizują się one na skórze i błonach śluzowych narządów płciowych zewnętrznych i wewnętrznych, a nawet odbytu. Kłykciny mogą również pojawić się na błonie śluzowej jamy ustnej lub gardła. Zmiany mogą przyjmować różny wygląd, od pojedynczych brodawek do dużych, kalafiorowatych zmian.
Czynniki ryzyka zakażenia HPV
Wirus HPV, w przeważającej większości, rozprzestrzenia się poprzez kontakty seksualne. Choć istnieją także inne drogi nabycia zakażenia, są one relatywnie rzadkie. Do znanych nam obecnie czynników ryzyka zakażenia, zalicza się:
- wczesny wiek inicjacji seksualnej;
- częste kontakty płciowe;
- duża ilość partnerów seksualnych;
- obecność innych chorób przenoszonych drogą płciową;
- palenie papierosów;
- stosowanie doustnej antykoncepcji hormonalnej przez ponad 5 lat;
- ekspozycja na promieniowanie jonizujące bądź światło UV.
Jak zdiagnozować zakażenie wirusem brodawczaka ludzkiego?
Onkogenne podtypy wirusa HPV stwarzają przede wszystkim ryzyko rozwoju raka szyjki macicy. Z tego powodu zaleca się kobietom regularne wykonywanie cytologii co najmniej raz na trzy lata. Badanie to polega na pobraniu i ocenie komórek nabłonka szyjki macicy. Pozwala ono stwierdzić stan przedrakowy, jednak nie jest to wystarczająco czułe badanie, by stwierdzić brak przewlekłego zakażenia wirusem HPV. W tym celu warto uzupełnić cytologię o test HPV-DNA metodą PCR, który wykrywa materiał genetyczny wirusa.
Diagnostyka kłykcin kończystych jest z kolei dość prosta, więc ginekolog lub dermatolog-wenerolog może potwierdzić chorobę już na podstawie charakterystycznych zmian w okolicy narządów płciowych lub odbytu. Możliwe jest także pobranie wycinka zmiany do badania histopatologicznego, gdy obraz choroby jest nietypowy.
Zapobieganie i leczenie infekcji wirusem HPV
Znaczna większość infekcji HPV przejawia tendencję do samoistnego ustępowania. Badania wskazują, że wynik badania na HPV będzie negatywny po roku od zdiagnozowania zakażenia u 70% kobiet, a po dwóch latach – aż u 91% kobiet. Niestety, w przypadku przewlekłego charakteru zakażenia należy zastosować odpowiednią terapię, która zminimalizuje ryzyko powstania zmian nowotworowych. Leczenie infekcji HPV jest także stosowane w przypadku wystąpienia kłykcin kończystych.
Terapia zmian wywołanych wirusem HPV
W przypadku zakażeń HPV brakuje swoistej farmakoterapii. Jedynie łagodne zmiany o charakterze kłykcin kończystych mogą być leczone za pomocą terapii miejscowej. Można w tym celu użyć roztworów lub kremów zawierających:
- podofilotoksynę (preparaty Condyline lub Wartec);
- imikwimod (preparat Aldara).
Zmiany w obrębie nabłonka szyjki macicy, wywołane zakażeniem HPV, wymagają usunięcia dysplastycznych komórek. Procedurę taką wykonuje się za pomocą:
- krioterapii, czyli niskiej temperatury;
- laseroterapii;
- wycięcia elektrochirurgicznego (LEEP).
Immunoprofilaktyka – szczepionka przeciw HPV
Obecnie na rynku dostępne są dwie szczepionki przeciwko HPV. Są to preparaty:
- Silgard/Gardasil – czterowalentna szczepionka zarówno przeciwko nieonkogennym, jak i onkogennym typom wirusa: 6, 11, 16 i 18;
- Cervarix – dwuwalentna szczepionka jedynie przeciwko onkogennym typom wirusa: 16 i 18.
Co istotne, szczepionki na HPV nie zawierają żywej bądź atenuowanej cząsteczki wirusa, a rekombinowane białko zewnętrznej warstwy kapsydu wirusa. Wyklucza to ryzyko zakażenia się HPV poprzez szczepionkę przy jednoczesnym nabyciu odporności. Skuteczność wyżej wymienionych szczepionek, w zakresie zapobiegania zmianom nowotworowym szyjki macicy, została oceniona na 98,8-100%.
Szczepienia na HPV nie są obecnie w Polsce włączone do Narodowego Programu Szczepień, choć w większości krajów Unii Europejskiej są powszechne i darmowe. Według rekomendacji, pełna immunoprofilaktyka zakażenia HPV, obejmująca trzy dawki szczepionki, powinna być stosowana zarówno wśród dziewcząt, jak i chłopców w wieku przedpokwitaniowym (9-15 lat).
- Luria L, Cardoza-Favarato G. Human Papillomavirus. [Updated 2020 Nov 21]. In: StatPearls [Internet]. Treasure Island (FL): StatPearls Publishing; 2020 Jan-. Available from: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK448132/
- Braaten KP, Laufer MR. Human Papillomavirus (HPV), HPV-Related Disease, and the HPV Vaccine. Rev Obstet Gynecol. 2008;1(1):2-10.
- Wang CJ, Palefsky JM. Human Papillomavirus (HPV) Infections and the Importance of HPV Vaccination. Curr Epidemiol Rep. 2015;2(2):101-109.