Antykoncepcja hormonalna

Istnieje wiele metod zabezpieczania się przed niechcianą ciążą. Do jednej z najskuteczniejszych należy antykoncepcja hormonalna występująca najczęściej w postaci tabletek i plastrów na skórę. Bardzo często wykorzystywane są także specjalne pierścienie dopochwowe i wkładki domaciczne stopniowo uwalniające hormony. Wiele kobiet decyduje się również na bardziej zaawansowane metody, takie jak zastrzyki czy implanty antykoncepcyjne. Jakie są różnice pomiędzy wszystkimi rodzajami antykoncepcji hormonalnej oraz co warto o nich wiedzieć?

Prawidłowo stosowane hormonalne środki antykoncepcyjne są niezawodnym sposobem zapobiegania ciąży. Warto jednak pamiętać, że nie zapewniają żadnej ochrony przed chorobami przenoszonymi drogą płciową, takimi jak AIDS czy zapalenie wątroby typu C.

Czym jest antykoncepcja hormonalna?

Kontrola płodności w antykoncepcji hormonalnej u kobiet polega na dostarczeniu do ustroju syntetycznych hormonów, odpowiedników tych, które są naturalnie produkowane w organizmie kobiety. Preparaty antykoncepcyjne oparte są na pochodnych estrogenu i progesteronu. Głównym mechanizmem ich działania jest zahamowanie owulacji oraz zapobieganie zapłodnieniu.

Wśród najczęściej wykorzystywanych metod antykoncepcji hormonalnej, znajdziemy:

• pigułki antykoncepcyjne;
• pierścienie dopochwowe;
• wkładki domaciczne;
• plastry;
• implanty podskórne oraz zastrzyki domięśniowe.

Pigułki antykoncepcyjne – działanie i charakterystyka

Antykoncepcja w formie doustnych tabletek jest wciąż najpopularniejszą metodą zabezpieczenia przed ciążą. Dostępne są pigułki jednoskładnikowe, których działanie opiera się na zawartości progesteronu oraz środki dwuskładnikowe zawierające również estrogen. Do oralnej metody antykoncepcji należy także tak zwana tabletka „po”, stosowana najczęściej, gdy zawiodą mechaniczne metody zabezpieczania, takie jak prezerwatywy.

Tabletki jednoskładnikowe, tak zwane minipigułki zawierają progesteron, którego działanie antykoncepcyjne polega na zmianie konsystencji śluzu w szyjce macicy, sprawiając, że staje się gęsty i lepki, co utrudnia plemnikom poruszanie się i dotarcie do komórki jajowej. Progesteron powoduje też, że wyściełająca macicę błona śluzowa staje się cieńsza, po to, aby zapobiec przyleganiu do niej zapłodnionej komórki.

Pigułki jednoskładnikowe są niezawodne tylko wtedy, gdy są stosowane prawidłowo, regularnie o tej samej porze dnia. Jeśli na przykład kobieta pewnego dnia zapomni o przyjęciu tabletki, konsystencja śluzu powraca do normy, a jajniki mogą uwolnić komórkę jajową, co może spowodować zapłodnienie.

Skuteczność tabletki jednoskładnikowej jest niewielka i wynosi, według skali skuteczności Pearla od 0,5 do 5 punktów, co oznacza, że w ponad 40% przypadkach jej działanie jest niewystarczające do zapobiegnięcia ciąży pozamacicznej.

Stosowanie „minipigułki” jest polecane kobietom źle reagującym na wysoki poziom estrogenu w organizmie oraz dla kobiet karmiących piersią. Dobrze sprawdzą się także w przypadku nastolatek i kobiet mających problemy z prawidłową krzepliwością krwi.

Tabletki dwuskładnikowe oprócz syntetycznego progesteronu zawierają również estrogen, który wzmacnia działanie antykoncepcyjne tego środka. Wyróżniają się wysoką skutecznością, wynoszącą od 0,2 do 0,5 punktu według indeksu Pearla. Podobnie jak w przypadku tabletek jednoskładnikowych ich prawidłowe działanie jest uzależnione od regularnego stosowania o stałej porze w ciągu dnia. Przed użyciem, warto zapoznać się z informacjami zawartymi w ulotce, dzięki czemu unikniemy wszelkich błędów.

Opakowanie zawiera 21 tabletek oznaczonych dniem tygodnia, w którym należy je przyjąć. Tabletki należy zażywać w kolejności wskazanej na dołączonej instrukcji, codziennie o tej samej porze, przez kolejne 21 dni. Po upływie tego czasu należy zrobić 7-dniową przerwę. Po 2-3 dniach od przyjęcia ostatniej tabletki pojawi się miesiączka. Tabletkę z nowego opakowania przyjmuje się ósmego dnia, nawet jeśli krwawienie nie ustało.

Badania naukowe wykazały, że połączenie syntetycznego progesteronu z estrogenem zwiększa skuteczność antykoncepcji. Podczas gdy progesteron zagęszcza konsystencję śluzu, utrudniając plemnikom migrację w drogach rodnych kobiety, estrogen dodatkowo hamuje owulację i powoduje zmiany w błonie śluzowej wnętrza macicy, co uniemożliwia przyleganie do niej zarodka.

Co ciekawe, tabletki dwuskładnikowe poza działaniem antykoncepcyjnym wyróżniają się także działaniem regulującym cykle miesiączkowe oraz zmniejszają dolegliwości bólowe, krwawienie i łagodzą zespół napięcia przedmiesiączkowego, czyli PMS. Syntetyczny estrogen i progesteron pozytywnie wpływają na kondycję włosów i skóry, szczególnie w przypadku osób ze skłonnościami do trądziku oraz zmniejszają ryzyko zachorowania na nowotwory układu rozrodczego.

Tabletki antykoncepcyjne – działania niepożądane

Jak każdy lek, tabletki antykoncepcyjne mogą powodować działania niepożądane, chociaż nie u każdego one wystąpią. W razie wystąpienia poważnych skutków ubocznych należy przerwać stosowanie produktu i skonsultować się z lekarzem, który pomoże dobrać inną metodę zabezpieczenia przed ciążą.

Najczęściej zgłaszane skutki uboczne obejmują:

• nudności,
• ból brzucha,
• zwiększenie masy ciała,
• ból głowy,
• wahania nastroju,
• spadek energii,
• wrażliwość piersi na dotyk.

Jakie są przeciwwskazania do stosowania tabletek dwuskładnikowych?

Najważniejszymi przeciwwskazaniami do stosowania tej metody są:

• ciąża,
• obciążenie genetyczne chorobami układu krążenia,
• nowotwory zależne od aktywności estrogenu,
• zmiany chorobowe w miąższu wątroby,
• palenie papierosów,
• wiek powyżej 35 roku życia,
• nadciśnienie tętnicze,
• otyłość.

Antykoncepcyjne krążki dopochwowe

Krążek dopochwowy ma około 5 cm średnicy i jest wykonany z miękkiego, elastycznego materiału syntetycznego. Działanie antykoncepcyjne opiera się na zawartości syntetycznego estrogenu i progestyny. Hormony te są wchłaniane do krwiobiegu przez ściankę pochwy. Skuteczność działania krążka zależy od dokładnego przestrzegania harmonogramu. Krążek umieszcza się w pochwie, a następnie, po upływie 3 tygodni należy go usunąć tego samego dnia tygodnia i o tej samej godzinie, kiedy został założony. Po upływie 2 – 3 dni od usunięcia krążka, pojawia się krwawienie miesiączkowe. Aby działanie antykoncepcyjne było aktywne, kolejny krążek umieszcza się dokładnie po 7 dniach od usunięcia poprzedniego, o tej samej godzinie.

Badania wykazały, że w porównaniu z pigułką pierścień dopochwowy powoduje na ogół mniej skutków ubocznych, takich jak nudności, drażliwość i depresja. Prawidłowo założony krążek nie utrudnia także kobiecie codziennego funkcjonowania.

Plastry antykoncepcyjne

Plaster antykoncepcyjny na skórę występuje w formie kwadratu o wymiarach 5 cm na 5 cm. Przykleja się go na plecach kobiety, brzuchu, zewnętrznej stronie ramienia lub w dowolnym miejscu na górnej części ciała, z wyjątkiem piersi. Ważne jest, aby upewnić się, że dobrze przylega do skóry i nie ociera zbytnio o odzież. Przyczepność plastra należy sprawdzać każdorazowo po kąpieli, pływaniu w basenie czy po każdym innym rodzaju aktywności fizycznej. W pierwszych trzech tygodniach cyklu plaster wymienia się raz w tygodniu co 7 dni. Po upływie tego okresu następuje przerwa w używaniu plastra, podczas której pojawia się plamienie miesiączkowe. Nowy plaster przykleja się do skóry siedem dni po usunięciu starego. Podobnie jak antykoncepcja w formie tabletek, plaster zawiera kombinację hormonów estrogenu i progestyny, które przenikają do krwiobiegu przez znajdujące się na skórze pory, omijając w ten sposób układ pokarmowy.

Jak każda metoda antykoncepcji, także stosowanie plastrów może wiązać się z potencjalnymi skutkami ubocznymi. Ze względu na zawartość estrogenu ich używanie jest niezalecane osobom o dużej nadwadze. Plastry mogą się ocierać o ubranie, co może spowodować ich częściowe odklejenie, a tym samym drastycznie zmniejszyć działanie zabezpieczające. W takim wypadku należy natychmiast wymienić plaster na nowy.

Wkładki domaciczne (spirale)

Wkładki domaciczne uwalniające hormony składają się z plastikowego elementu w kształcie litery T i sznurka, który służy do ich wyciągania. Zawierają hormon lewonorgestrel, który tworzy barierę dla ruchu plemników w drogach rodnych kobiety, a poprzez zmiany w błonie śluzowej macicy przeciwdziała zagnieżdżeniu się zarodka. Wkładki domaciczne wprowadza się w gabinecie ginekologicznym pod czujnym okiem lekarza i aparatu ultrasonograficznego w ostatnim dniu menstruacji.

Wkładka zaczyna działać natychmiast po wprowadzeniu do dróg rodnych. Zapewnia długotrwałą ochronę trwającą nawet do 5 lat, w zależności od konkretnego rodzaju. Taka metoda antykoncepcji jest bardzo skuteczna oraz całkowicie odwracalna. Wkładkę można wyjąć, gdy para podejmie decyzję o posiadaniu potomstwa.

Pomimo tego, że spirale domaciczne są bezpieczną formą antykoncepcji, przed zabiegiem należy bezwzględnie przeprowadzić badania lekarskie narządów wewnętrznych w obrębie miednicy, gruczołów piersiowych oraz zrobić cytologię. Ma to na celu wykluczenie ciąży, infekcji dróg rodnych oraz zmian patofizjologicznych błony śluzowej macicy.

Zastrzyki antykoncepcyjne oraz implanty podskórne

Wśród różnych metod zabezpieczających przed ciążą znajdziemy także antykoncepcję długoterminową polegającą na jednorazowym przyjęciu odpowiedniej dawki hormonów, których działanie utrzymuje się przez długi czasu. Nowoczesne metody antykoncepcji obejmują zastrzyki domięśniowe oraz specjalne podskórne implanty. Iniekcję wykonuje się raz na trzy miesiące. Jest to bardzo skuteczne rozwiązanie antykoncepcyjne, jednak ze względu na dużą dawkę hormonów mogą wystąpić efekty niepożądane, takie jak zmiany nastroju, drażliwość, bóle głowy, zaburzenia pracy tarczycy, pogorszenie kondycji włosów, skóry i paznokci, a także zaburzenia miesiączkowania.

Nowością w dziedzinie antykoncepcji hormonalnej są implanty wszczepiane pod skórę po wewnętrznej stronie ramienia. Taka metoda zapewnia długotrwałą ochronę trwającą od sześciu miesięcy, aż do pięciu lat. Implant z wyglądu przypomina zapałkę. Jego niewielkie rozmiary i umiejscowienie w żaden sposób nie utrudniają kobiecie codziennego funkcjonowania. Brak hormonu estrogenu jest dużą zaletą szczególnie w przypadku kobiet wrażliwych na jego wysoki poziom.

Zarówno implanty podskórne, jak i zastrzyki są bardzo dobrą metodą antykoncepcji, często wybieraną przez kobiety, które ze względu na występujące skutki uboczne, nie mogą przyjmować hormonów w formie tabletek. Wskazaniem do stosowania długoterminowych metod antykoncepcji są także problemy zdrowotne związane z układem sercowo-naczyniowym, obciążenia genetyczne chorobami nowotworowymi, cukrzyca, wiek powyżej 35 roku życia, a także palenie papierosów.