24 marca ‒ Światowy Dzień Gruźlicy ‒ czy grozi nam powrót tej choroby?
Z jej powodu zmarły takie osobistości jak Fryderyk Chopin, George Orwell czy Vivien Leigh. Po II wojnie światowej stanowiła jedną z głównych przyczyn zgonów, a w 1950 roku z jej powodu zmarło aż 26 tysięcy osób. Gruźlica, nazywana kiedyś suchotami, to choroba, która odcisnęła niewyobrażalne piętno na historii Polski i Europy. 24 marca, w rocznicę ogłoszenia odkrycia prątków przez Roberta Kocha, obchodzimy Światowy Dzień Gruźlicy. Mogłoby się wydawać, że jest to obecnie choroba odchodząca w zapomnienie, jednak czy na pewno?
Czym jest gruźlica?
Gruźlica jest chorobą zakaźną wywołaną głównie przez bakterie Mycobacterium tuberculosis, czyli prątki gruźlicy. Nietypowe postaci gruźlicy mogą być wywołane także przez inne gatunki prątków takie jak Mycobacterium bovis czy Mycobacterium microti. Do zakażenia dochodzi najczęściej drogą wziewną, poprzez kontakt z rozprzestrzenionymi w powietrzu wydzielinami chorej osoby.
Jakie są objawy gruźlicy płuc?
Gruźlica jest chorobą, które prezentuje wyjątkowo szerokie spektrum objawów. Wbrew pozorom schorzenie to może dotyczyć nie tylko układu oddechowego, rozwi-jając się między innymi w węzłach chłonnych, tkance nerwowej czy kościach. Warto jednak pamiętać, że ponad 90% przypadków tej choroby to postać płucna.
Jak rozpoznać gruźlicę? Nie jest to proste, ponieważ duży odsetek chorych ma słabo nasilone objawy. W przebiegu tej choroby mogą jednak występować takie symptomy jak:

• nawracające stany podgorączkowe;
• przewlekły kaszel z odkrztuszaniem ropnej lub śluzowej wydzieliny;
• krwioplucie;
• duszność;
• nocne poty;
• utrata masy ciała;
• osłabienie i złe samopoczucie.

Program Profilaktyki Gruźlicy ‒ czy naprawdę go potrzebujemy?
Obecnie w Polsce prowadzony jest Program Profilaktyki Gruźlicy, którego głównym celem jest zmniejszenie wskaźników zachorowalności i śmiertelności na tę chorobę, ale także edukacja społeczeństwa. Program jest realizowany przez pielęgniarki POZ, które przeprowadzają wstępny wywiad zdrowotny i ankietę ocenia-jącą ryzyko zachorowania. W przypadku osób zakwalifikowanych do grupy najwyż-szego ryzyka kolejnym krokiem jest konsultacja z lekarzem POZ i dalsze postępowa-nie diagnostyczne.
Program Profilaktyki Gruźlicy kierowany jest głównie do osób, u których stwierdzono jeden z czynników ryzyka zachorowania, czyli:

• bezpośredni kontakt z chorą osobą;
• bezrobocie;
• bezdomność;
• niepełnosprawność;
• obciążenie długotrwałą chorobą;
• uzależnienie od alkoholu bądź narkotyków.

Czy w dobie powszechnych szczepień na gruźlicę program profilaktyczny ma rację bytu? Niestety gruźlica, choć nieco zapomniana, wciąż jest wielkim problemem. We-dług danych Głównego Urzędu Statystycznego w 2018 roku na gruźlicę zacho-rowało aż 5255 osób. Co więcej, każdego roku schorzenie to przyczynia się do około 500 przypadków zgonów, co stanowi blisko 25% zgonów z powodu wszystkich chorób zakaźnych i pasożytniczych.
Gruźlica ‒ leczenie i profilaktyka
Mogłoby się wydawać, że doskonała znajomość etiologii gruźlicy czyni jej leczenie szybkim i łatwym. Niestety, nic bardziej mylnego. Diagnostyka tej choroby jest czaso-chłonna i wymaga zastosowania kilku metod, a w jej skład wchodzi również badanie lekooporności prątków gruźlicy. Jest to niezwykle ważny element, bez którego terapia może okazać się nieskuteczna.
Leczenie gruźlicy wymaga kompleksowego postępowania
Standardowe leczenie gruźlicy zwykle trwa około 6 miesięcy (nie dłużej niż 9!) i wy-maga zastosowania wielolekowych schematów. Do leków pierwszego rzutu w gruźlicy płuc zalicza się:

• ryfampicynę;
• izoniazyd;
• etambutol;
• pyrazynamid;
• streptomycynę.

Alarmujące jest rozprzestrzenianie się prątków wielolekoopornych, których terapia jest wyjątkowo trudna. Największy odsetek zakażeń tymi szczepami obserwuje się u naszych sąsiadów na Litwie, Ukrainie i Białorusi, co stwarza szczególne zagrożenie dla mieszkańców wschodnich terenów naszego kraju.
Co należy wiedzieć o szczepieniach na gruźlicę?
Obecnie dysponujemy skuteczną profilaktyką gruźlicy w postaci szczepionki BCG, która jest w Polsce obowiązkowa od 1955 roku. Zawiera ona żywe, lecz odzjadliwione bakterie Mycobacterium bovis, dzięki czemu chroni przed ciężkim przebiegiem choroby, jednak w mniejszym stopniu ogranicza jej rozprze-strzenianie się. Szczepionka na gruźlicę jest podawana głównie noworodkom w pierwszej dobie życia.
Dlaczego, pomimo posiadania skutecznej szczepionki, zachorowalność na gruźlicę jest tak duża? Jest to wieloczynnikowy problem. Największa liczba zachorowań wciąż występuje u osób starszych, u których miano przeciwciał po wielu latach od szczepienia jest zbyt niskie, by zapewnić wystarczającą ochronę. Powodem są także na dzieci urodzone za granicą, na przykład w krajach skandynawskich, w których szczepienia dzieci na gruźlicę nie są obowiązkowe. Należy także pamiętać, że w ostatniej dekadzie istotnie zmniejszył się współczynnik wyszczepialności, co ma bezpośredni związek z rozwojem ruchów antyszczepionkowych.

---

1. Adigun R, Singh R. Tuberculosis. [Updated 2020 Oct 27]. In: StatPearls [In-ternet]. Treasure Island (FL): StatPearls Publishing; 2021 Jan-. Available from: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK441916/
2. Chai Q, Zhang Y, Liu CH. Mycobacterium tuberculosis: An Adaptable Pa-thogen Associated With Multiple Human Diseases. Front Cell Infect Micro-biol. 2018;8:158. Published 2018 May 15.
3. Lange C, Chesov D, Heyckendorf J, Leung CC, Udwadia Z, Dheda K. Drug-resistant tuberculosis: An update on disease burden, diagnosis and tre-atment. Respirology. 2018 Jul;23(7):656-673. doi: 10.1111/resp.13304. Epub 2018 Apr 11. PMID: 29641838.